Wykład i spacer kuratorski: „Inspirowani naturą. Rękodzieło Indian Amazonii”. Program.
Rozpoczynamy nowy sezon w Muzeum Narodowym w Szczecin. Zapraszamy na dwa wydarzenia związane z wystawą czasową „Inspirowani naturą. Rękodzieło Indian Amazonii. W hołdzie Borysowi Malkinowi” prezentowaną w gmachu przy Wałach Chrobrego.
W czwartek, 6 września 2018 roku o godzinie 17.00 wykład zatytułowany „Polskie odkrycia ssaków w Ameryce Południowej” wygłoszą dr inż. Przemysław Kurek i mgr inż. Łukasz Piechnik.
W sobotę, 8 września 2018 roku w samo południe zapraszamy na oprowadzanie kuratorskie po wystawie. O tajemnicach Indian Amazonii opowie Katarzyna Findlik z Działu Kultur Pozaeuropejskich Muzeum Narodowego w Szczecinie. Na oba wydarzenia wstęp wolny.
Wykład „Polskie odkrycia ssaków w Ameryce Południowej”
Na wiek XIX przypada rozkwit nauk przyrodniczych. Jedną z nich jest taksonomia, która sprawia, że rozwija się „przemysł” kolekcjonerski.
Odległe i niezbadane krainy przemierzają liczni eksploratorzy, pozyskujący okazy przyrodnicze na potrzeby prywatnych zbiorów czy gabinetów zoologicznych, których kustosze trudnią się opisywaniem nowych dla nauki gatunków.
W tej ogólnoświatowej fali nie zabrakło i Polaków, którzy wnieśli ważny wkład w poznanie fauny i flory odległych neotropików.
Wykład przedstawia erę odkryć przyrodniczych w Ameryce Południowej ze szczególnym uwzględnieniem dokonań Polaków.
Zaprezentowane zostaną pasjonujące życiorysy polskich naturalistów: Konstantego Jelskiego, Jana Sztolcmana, Tadeusza Chrostowskiego, Jana Kalinowskiego, Borysa Malkina i innych, którzy odkryli dla światowej nauki nowe gatunki ssaków w Ameryce Południowej (m.in.: wiskaczan gruby, wieczorniczka powabna, pakarana Branickiego, paka górska, nibylis argentyński).
Odkryte zwierzęta są niejednokrotnie do dziś mało znane nauce, a zajmujący się nimi specjaliści często nie mają świadomości, że poznanie tych gatunków zawdzięczają Polakom i ich niezwykłej determinacji w eksplorowaniu przyrody nowego lądu.
Wystąpienie jest efektem szerokiej korespondencji z muzeami oraz badaczami i specjalistami z obu Ameryk i z Europy, a także własnego przeglądu i weryfikacji zapomnianych zbiorów muzealnych.
Autorami prezentacji do wykładu są mgr inż. Łukasz Piechnik z Instytutu Botaniki im. W. Szafera, Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (naukowiec-botanik, przyrodnik, znawca ssaków neotropikalnych) oraz dr inż. Przemysław Kurek z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu; (przyrodnik, naukowiec badający interakcje pomiędzy roślinami i zwierzętami, znawca historii polskich badań przyrodniczych w Ameryce Południowej).
Autorzy książki popularnonaukowej pt.: „Ssaki Neotropików odkryte przez polskich naturalistów”.
Wykład zaprezentuje mgr inż. Łukasz Piechnik.
Wystawa czasowa „Inspirowani naturą. Rękodzieło Indian Amazonii. W hołdzie Borysowi Malkinowi”
Zapraszamy na oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Inspirowani naturą. Rękodzieło Indian Amazonii. W hołdzie Borysowi Malkinowi”.
O tajemnicach Indian Amazonii opowie Katarzyna Findlik z Działu Kultur Pozaeuropejskich Muzeum Narodowego w Szczecinie. Na spotkanie zapraszamy w sobotę, 8 września 2018 roku o godzinie 12.00. Wstęp wolny
W 1492 roku Krzysztof Kolumb dotarł do Wysp Bahama, „odkrywając” Amerykę dla Europejczyków. Według Kolumba, wszyscy napotkani mieszkańcy Nowego Świata byli „Indios”, sądził on bowiem że opłynął ziemię i dotarł do Indii.
Stąd wywodzi się słowo Indianie, które stało się luźnym pojęciem używanym w stosunku do mieszkańców obu Ameryk. Pod tym jednym określeniem ukrywają się tysiące różnorodnych grup zróżnicowanych pod względem językowym, kulturowym, gospodarczym i polityczno-społecznym.
Amazonia to obszar dżungli i sawanny o olbrzymiej powierzchni 6,5 mln km², leży na terenie 9 państw: Brazylii, Peru, Kolumbii, Wenezueli, Ekwadoru, Boliwii, Gujany, Surinamu oraz Gujany Francuskiej i zajmuje ⅔ obszaru całej Ameryki Południowej.
Zamieszkuje ją ok. 1,4 mln Indian dzielących się na ponad 400 grup etno-lingwistycznych. Są to społeczności egalitarne, zróżnicowane pod względem płci i grup wiekowych. Podstawą ich struktur społecznych są pokrewieństwo, autorytet oraz wierzenia.
Indian Amazonii dzieli się na dwa typy kultur: Indian sawanny oraz Indian lasów tropikalnych. Ci pierwsi zamieszkują wschodnią Brazylię i równiny kolumbijsko-wenezuelskie. Posługują się językami z rodzin gê oraz guahibo.
Żyją z uprawy ziemi, myślistwa i zbieractwa. Nie trudnią się tkactwem ani plecionkarstwem, a ich kultura materialna opiera się na wyrobach ceramicznych. Dzielą się na męskie i żeńskie grupy wiekowe, w których najstarsi członkowie stają się przywódcami.
Dodatkowo występuje wśród nich podział na moiety, czyli połowy wyznaczające krąg rodziny i nie-rodziny. Mają bogate i zróżnicowane życie obrzędowe, składają się na nie inicjacje chłopców, ceremonie przejścia z jednej grupy wiekowej do drugiej oraz uroczystości pogrzebowe.
Indianie lasów tropikalnych z kolei zamieszkują niziny i wyżyny dorzecza Amazonki, Orinoko oraz rzek regionu gujańskiego. Są mocno zróżnicowani językowo, posługują się m.in. językami z rodzin arawak, tupi, pano, karib, tukano.
Są rolnikami, swoją dietę uzupełniają produktami pochodzącymi z polowań, rybołówstwa i zbieractwa. Ich wytwórczość opiera się na plecionkarstwie, tkactwie, garncarstwie i snycerce. Dzielą się na klany, do których przynależą osoby pochodzące od wspólnego mitycznego bądź rzeczywistego przodka.
Prestiż jednostki zależy od statusu klanu, do jakiego należy. Organizacje klanowe wyróżnia bogata obrzędowość. Podczas inicjacji dziewcząt odbywają się uroczyste procesje masek przedstawiających przodków.
Współcześnie życie Indian bardzo się zmieniło. Postępująca asymilacja, życie na marginesie narodowej gospodarki i kultury, trudna historia łącząca okres konkwisty, działalność kolonialną i misyjną, gorączkę kauczukową, w końcu rozwój gospodarczy, eksploatacja zasobów naturalnych, zaawansowane osadnictwo oraz turystyka, doprowadziły do zaniku tradycyjnej kultury, a nawet eksterminacji niektórych grup.
Szczególnie ucierpieli Indianie sawanny, wiele grup wymarło, niektóre zmalały do kilkunastu osób, a odrębność etniczna i kultura tradycyjna przetrwały tylko wśród nielicznych.
W drugiej połowie XX wieku zaczęły powstawać pierwsze organizacje indiańskie, których głównym celem jest walka o prawa Indian do ziemi, edukacji dwujęzycznej i międzykulturowej oraz zachowanie tradycji opartych na wierzeniach przodków.
Muzeum Narodowe w Szczecinie posiada w swej kolekcji półtora tysiąca obiektów pochodzących z Ameryki Południowej.
Pomysł na wystawę prezentującą amazońskie zbiory zrodził się z okazji obchodzonego w zeszłym roku jubileuszu setnej rocznicy urodzin Borysa Malkina (1917–2009), wybitnego polskiego kolekcjonera, etnologa i badacza kultur Ameryki Łacińskiej. Ekspozycja jest okazją do upamiętnienia jego osoby.
Amerykanista ten w latach 1953–1994 uczestniczył w kilkudziesięciu wyprawach dokumentujących życie 42. grup etnicznych. Poświęcił się antropologii „naglącej”, dziedzinie badań zajmującej się natychmiastową rejestracją i analizą zagrożonych zanikiem kultur.
Większość kultur zbadanych i udokumentowanych przez niego przeszła tak silny proces akulturacji, iż zebrane kolekcje i materiały fotograficzne są jedynymi dowodami ich tradycyjnej kultury.
Działalność Borysa Malkina wpłynęła na rozwój amerykańskich zbiorów etnograficznych wielu muzeów obu Ameryk i Europy, w tym także Polski. Był kolekcjonerem, który gromadził z wielką rzetelnością i kompetencją, nie tylko wytwory kultury materialnej, ale również okazy herpetologiczne oraz entomologiczne dla muzeów i instytucji o kierunku przyrodniczym.
Rozmachu, z jakim działał, nie da się porównać do innych pracujących w terenie badaczy-etnologów. Udało mu się pozyskać wytwory tradycyjne, dziś już unikatowe. Zebrane przez niego kolekcje etnograficzne liczące około 17 500 obiektów mają ogromną wartość naukową.
Największy zbiór zabytków etnograficznych znajduje się w Museum der Kulturen w Bazylei w Szwajcarii, w Glenbow Museum w Calgary w Kanadzie oraz w American Museum of Natural History w Nowym Jorku w Stanach Zjednoczonych.
Muzeum Narodowe w Szczecinie posiada w swej kolekcji około 150 muzealiów zgromadzonych przez Borysa Malkina w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Przywiezione przez badacza okazy reprezentują ponad 30 różnych grup indiańskich, m.in. Noanamá, Sibundoy, Kofán i Yuco-Motilones z Kolumbii oraz Tukúna z Brazylii.
Prezentowane na wystawie eksponaty i fotografie, wykonane przez Borysa Malkina, reprezentują ponad 20 różnych grup indiańskich, m.in. Ye’kuana, E’ñepá, Piaroa i Hoti z Wenezueli, Shipibo i Campa z Peru, Kofán z Kolumbia i Ekawdoru, Carajá i Tapirape z Brazylii oraz Tukúna z Brazylii, Peru i Kolumbii.
Wystawa ma na celu ukazanie rzemiosła Indian Amazonii z perspektywy otaczającej ich natury, wpływającej na charakterystyczny kształt ich kultury. Wytwory miejscowego rękodzieła są przedmiotami typowo użytkowymi, często bywają też produktami jednorazowymi.
Inspirowani naturą Indianie pozyskują i korzystają z materiałów dostępnych w ich środowisku: piór, nasion, kości zwierzęcych, tapy (tworzywa pozyskiwanego z wewnętrznej kory drzew i krzewów, zmiękczanego w procesie moczenia i tłuczenia), drewna, trzciny, liści palmowych, bawełny, gliny, żywicy i wielu innych.
Tworzą z nich broń, biżuterię, stroje, maski obrzędowe, ceramiczne naczynia, różnej wielkości kosze, tace, prasy, wszystkie przedmioty potrzebne im do funkcjonowania. Prezentowane obiekty poza cechami użytkowymi spełniają również walory estetyczne.
Wielobarwne naszyjniki noszone przez wszystkich: dzieci, kobiety i mężczyzn czy bogato zdobione ozdoby z piór, służące do dekoracji uszu, głowy, przegrody nosowej, świadczą o potrzebie otaczania się pięknymi przedmiotami i umiejętności tworzenia atrakcyjnych artefaktów.
Ukazane eksponaty poprzez ornamentykę i kompozycję opowiadają również historie związane z indiańską kosmologią i mitologią. Wszystkie prezentowane na wystawie obiekty pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie.
„Inspirowani naturą. Rękodzieło Indian Amazonii. W hołdzie Borysowi Malkinowi”
Muzeum Narodowe w Szczecinie, ul. Wały Chrobrego 3
20.04.2018 – 27.01.2019
Otwarcie wystawy: 19 kwietnia 2018 (czwartek), godz. 18.00, wstęp wolny
Kurator: Katarzyna Findlik (Dział Kultur Pozaeuropejskich MNS)
Organizator: Muzeum Narodowe w Szczecinie
Program wydarzeń towarzyszących:
6 września 2018 (czwartek), godz. 17.00
wykład „Polskie odkrycia ssaków w Ameryce Południowej”
dr inż. Przemysław Kurek i mgr inż. Łukasz Piechnik
8 września 2018 (sobota), godz. 12.00
Oprowadzanie kuratorskie
Katarzyna Findlik
25 października 2018 (czwartek)
godz. 17.00
wykład „Oswoić naturę. Życie codzienne Indian Amazonii”
Ewa Prądzyńska
22 listopada 2018 (czwartek), godz. 17:00
Pokaz filmu „Xupera. Świat Borysa Malkina”
27 listopada 2018 (wtorek), godz. 17.00
Oprowadzanie kuratorskie
Katarzyna Findlik
zwykład „Indianie amazońscy i zwierzęta”
dr Kacper Świerk
10 stycznia 2019 (czwartek), godz. 17:00
wykład dr Antoniego Bartosza
25 stycznia 2019 (piątek), godz. 19:00
Finisaż wystawy, m.in oprowadzanie kuratorskie, projekcja filmów Borysa Malkina z archiwum Institut für den Wissenschaftlichen Film w Getyndze
Katarzyna Findlik i Ewa Prądzyńska
Wszystkie wydarzenia odbywają się w gmachu MNS przy ul. Wały Chrobrego 3.
Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny
Daniel Źródlewski rzecznik prasowy
Muzeum Narodowe w Szczecinie