Z notatnika przewodnika (5) Kamień Pomorski – organy.
We wnętrzu katedry nad wejściem do świątyni znajdują się jedne z najpiękniejszych pod względem formy oraz najpiękniej brzmiące w Polsce organy barokowe. Są bogato złocone, ozdobione rzeźbami postaci biblijnych oraz rzeźbą św. Ottona z Bambergu.
Organy mają 47 głosów oraz 3300 piszczałek. Historia organów w katedrze sięga XIV wieku. Wzmianka z 1324 roku mówi o uposażeniu organisty, nie ma natomiast informacji na temat samych organów. Pożar, który wybuchł w 1630 roku w trakcie wojny trzydziestoletniej uszkodził również organy.
Na ten temat mówi pismo organisty Eliasza Grassena, wystosowane w 1652 roku do kapituły kamieńskiej, w którym czytamy:
(…) Jeśli doświadczony muzyk pracę swą pragnie wykonywać doskonale, potrzebny mu dobry instrument, dlatego należy rozpocząć budowę wielkiego organu przez kapitułę. Przyjąłem swe stanowisko żywiąc nadzieję, że w przyszłości będę mógł na znakomitym instrumencie służyć Bogu i Przewielebnym Panom (…).
Prace nad nowym instrumentem rozpoczęto w ramach inicjatywy księcia Ernesta Bogusława de Croy i d’Arechot – ostatniego biskupa kamieńskiego i proboszcza kościoła katedralnego. Nowy instrument posiadał 40 głosów, w tym 10 głosów językowych.
Kontuar był wyposażony w 3 manuały:
– Oberwerk (manuał główny),
– Ruckpositiv (pozytyw przedni),
– Brust (mechanizm frontalny),
Pedał i traktura gry była mechaniczna.
Nadal trwały prace nad snycerką i złoceniami prospektu. Malowidła, ozdobne złocenia oraz partie obrazowe ukończył dopiero Jan Schmidt w roku 1683.
Organy były wielokrotnie remontowane i przebudowywane w latach: 1726, 1787, 1800, 1817, 1828, 1830. W 1888 roku organy zostały rozbudowane i zwiększono dyspozycję do 44 głosów, nadając instrumentowi romantyczny charakter. Prace wykonał mistrz Barnin Grueneberg ze Szczecina.
Pod koniec II wojny światowej, Niemcy planowali zdemontować instrument i wywieźć go w głąb Rzeszy. Zamierzeń tych nie udało się zrealizować. Niestety, organy zostały zdewastowane. Elementy grające były zniszczone w 90 procentach.
Remont organów wykonał zakład organmistrzowski Zygmunta Kamińskiego z Warszawy pod nadzorem Pracowni Konserwacji Zabytków w Toruniu. Uzupełniono brakujące głosy tak, że dyspozycję instrumentu oparto na 43 głosach. Została ona zaprojektowana przy współudziale D. W. Prosta ze Stralsundu oraz K. Berendta z Wałcza.
Organy katedry kamieńskiej należą do grupy najcenniejszych polskich instrumentów, ze wspaniałym zabytkowym prospektem, a akustyka i wnętrze gotyckiej świątyni czyni ich dźwięk przejrzystym i klarownym. Festiwal organowy w Kamieniu Pomorskim zawsze przyciąga tłumy słuchaczy.
Organy składają się z pięciu zasadniczych części: szafy organowej, umieszczonych w niej elementów grających (piszczałek), traktury, stołu gry i systemu doprowadzającego powietrze.
Materiał przygotowała Wioletta Kowalewska
Zdjęcia i nagranie: Jan Paweł Hyba
